You can not select more than 25 topics
Topics must start with a letter or number, can include dashes ('-') and can be up to 35 characters long.
193 lines
7.8 KiB
193 lines
7.8 KiB
13 years ago
|
<sect1 id="ai-skycoords">
|
||
|
<sect1info>
|
||
|
<author
|
||
|
><firstname
|
||
|
>Jason</firstname
|
||
|
> <surname
|
||
|
>Harris</surname
|
||
|
> </author>
|
||
|
</sect1info>
|
||
|
<title
|
||
|
>Układy współrzędnych niebieskich</title>
|
||
|
<para>
|
||
|
<indexterm
|
||
|
><primary
|
||
|
>Układy współrzędnych niebieskich</primary>
|
||
|
<secondary
|
||
|
>Wprowadzenie</secondary
|
||
|
></indexterm>
|
||
|
Podstawowym wymogiem studiowania nieba jest umiejętność określania co gdzie się na nim znajduje. Aby określić pozycje na niebie, astronomowie stworzyli kilka <firstterm
|
||
|
>układów współrzędnych</firstterm
|
||
|
>. Każdy korzysta z siatki współrzędnych rzutowanej na <link linkend="ai-csphere"
|
||
|
>sferę niebieskią</link
|
||
|
>, podobnie do <link linkend="ai-geocoords"
|
||
|
>geograficznego układu współrzędnych</link
|
||
|
> wykorzystywanego na powierzchni Ziemi. Układy współrzędnych różnią się tylko wyborem <firstterm
|
||
|
>płaszczyzny podziału</firstterm
|
||
|
>, która dzieli niebo na dwie równe półkule wzdłuż <link linkend="ai-greatcircle"
|
||
|
>wielkiego koła</link
|
||
|
>. (płaszczyzną podziału geograficznego układu współrzędnych jest równik na Ziemi). Każdy układ współrzędnych nosi swoją nazwę od płaszczyzny podziału. </para>
|
||
|
|
||
|
<sect2 id="equatorial">
|
||
|
<title
|
||
|
>Układ współrzędnych równikowych</title>
|
||
|
<indexterm
|
||
|
><primary
|
||
|
>Układy współrzędnych niebieskich</primary>
|
||
|
<secondary
|
||
|
>Współrzędne równikowe</secondary>
|
||
|
<seealso
|
||
|
>Równik niebieski</seealso
|
||
|
> <seealso
|
||
|
>Bieguny niebieskie</seealso
|
||
|
> <seealso
|
||
|
>Układ współrzędnych geograficznych</seealso
|
||
|
> </indexterm>
|
||
|
<indexterm
|
||
|
><primary
|
||
|
>Rektascensja</primary
|
||
|
><see
|
||
|
>Współrzędne równikowe</see
|
||
|
></indexterm>
|
||
|
<indexterm
|
||
|
><primary
|
||
|
>Deklinacja</primary
|
||
|
><see
|
||
|
>Współrzędne równikowe</see
|
||
|
></indexterm>
|
||
|
|
||
|
<para
|
||
|
><firstterm
|
||
|
>Układ współrzędnych równikowych</firstterm
|
||
|
> jest prawdopodobniej najbardziej popularnym układem współrzędnych niebieskich. Jest także najbardziej związany z <link linkend="ai-geocoords"
|
||
|
>układem współrzędnych geograficznych</link
|
||
|
>, ponieważ korzystają one z tej samej płaszczyzny podziału. Projekcja ziemskiego równika na sferze niebieskiej nosi nazwę <link linkend="ai-cequator"
|
||
|
>równika niebieskiego</link
|
||
|
>. Podobnie jest w przypadku <link linkend="ai-cpoles"
|
||
|
>biegunów niebieskich</link
|
||
|
>, które są wyznaczane przez rzutowanie ziemskiego bieguna północnego i południowego. </para
|
||
|
><para
|
||
|
>Istnieje jednak znacząca różnica pomiędzy równikowym a geograficznym układem współrzędnych: ten drugi jest dostosowany do Ziemi; obraca się wraz z nią. Układ równikowy dopasowany jest do gwiazd <footnote id="fn-precess"
|
||
|
><para
|
||
|
>właściwie, współrzędne równikowe nie są do końca do nich dopasowane. Zobacz: <link linkend="ai-precession"
|
||
|
>precesja</link
|
||
|
>. Ponadto, jeżeli zamiast rektascensji wykorzystywany jest <link linkend="ai-hourangle"
|
||
|
>kąt godzinny</link
|
||
|
>, to układ równikowy dopasowany jest do Ziemi, a nie do gwiazd.</para
|
||
|
></footnote
|
||
|
>, więc wydaje się obracać z nimi po niebie. Oczywiście to Ziemia obraca się, podczas gdy niebo pozostaje nieruchome. </para
|
||
|
><para
|
||
|
>Kąt odpowiadający <firstterm
|
||
|
>szerokości geograficznej</firstterm
|
||
|
> w układzie równikowym zwany jest <firstterm
|
||
|
>deklinacją</firstterm
|
||
|
> (w skrócie Dec). Mierzy on kąt obiektu poniżej lub powyżej równika niebieskiego. Współrzędna odpowiadająca <firstterm
|
||
|
>długości geograficznej</firstterm
|
||
|
> nosi nazwę <firstterm
|
||
|
>rektascensji</firstterm
|
||
|
> (w skrócie <acronym
|
||
|
>RA</acronym
|
||
|
>). Mierzy ona kąt obiektu na wschód od <link linkend="ai-equinox"
|
||
|
>punktu równonocy wiosennej</link
|
||
|
>. W przeciwieństwie do szerokości geograficznej, rektascensja jest zazwyczaj mierzona w godzinach, a nie w stopniach, ponieważ widoczny obrót systemu współrzędnych równikowych jest blisko związany z <link linkend="ai-sidereal"
|
||
|
>czasem gwiezdnym</link
|
||
|
> oraz <link linkend="ai-hourangle"
|
||
|
>kątem godzinnym</link
|
||
|
>. Ponieważ pełna rotacja nieba zajmuje 24 godziny, jedna godzina rektascensji odpowiada 15 stopniom (360 stopni/24 godziny). </para>
|
||
|
</sect2>
|
||
|
|
||
|
<sect2 id="horizontal">
|
||
|
<title
|
||
|
>Układ współrzędnych horyzontalnych</title>
|
||
|
|
||
|
<indexterm
|
||
|
><primary
|
||
|
>Układy współrzędnych niebieskich</primary>
|
||
|
<secondary
|
||
|
>Współrzędne horyzontalne</secondary>
|
||
|
<seealso
|
||
|
>Horyzont</seealso
|
||
|
> <seealso
|
||
|
>Zenit</seealso
|
||
|
> </indexterm>
|
||
|
<indexterm
|
||
|
><primary
|
||
|
>Azymut</primary
|
||
|
><see
|
||
|
>Współrzędne horyzontalne</see
|
||
|
></indexterm>
|
||
|
<indexterm
|
||
|
><primary
|
||
|
>Wysokość</primary
|
||
|
><see
|
||
|
>Współrzędne horyzontalne</see
|
||
|
></indexterm>
|
||
|
<para
|
||
|
>Układ współrzędnych horyzontalnych jako płaszczyznę podziału wykorzystuje <link linkend="ai-horizon"
|
||
|
>horyzont</link
|
||
|
> obserwatora lokalnego. To rozwiązanie dzieli niebo na górną półkulę, którą możesz zobaczyć oraz na półkulę dolną, której nie widać (bo zasłania ją ziemia). Biegunem górnej pólkuli jest <link linkend="ai-zenith"
|
||
|
>zenit</link
|
||
|
>. Biegunem półkuli dolnej jest <firstterm
|
||
|
>nadir</firstterm
|
||
|
>. Kąt obiektu poza lub poniżej horyzontu zwany jest <firstterm
|
||
|
>wysokością</firstterm
|
||
|
> (w skrócie wys). Kąt obiektu wokoło horyzontu (licząc z punktu północnego na wschód) jest zwany <firstterm
|
||
|
>azymutem</firstterm
|
||
|
>. System współrzędnych horyzontalnych czasami zwany jest także systemem współrzędnych Wys/az (ang. Alt/Az). </para
|
||
|
><para
|
||
|
>Układ współrzędnych horyzontalnych jest związany z Ziemią, nie z gwiazdami. Dlatego wysokość i azymut obiektu zmienia się wraz z czasem kiedy obiekt przesuwa się po niebie. Dodatkowo, ponieważ układ horyzontalny jest definiowany przez horyzont lokalny, to ten sam obiekt widoczny z różnych lokalizacji będzie posiadał różne wartości wysokości i azymutu. </para
|
||
|
><para
|
||
|
>Współrzędne horyzontalne są bardzo przydatne przy określaniu wschodu i zachodu obiektów znajdujących się na niebie. Gdy obiekt ma wysokość równą 0 stopni, jest to albo wschód (jeżeli azymut wynosi < 180 stopni) albo zachód (jeśli azymut wynosi > 180 stopni). </para>
|
||
|
</sect2>
|
||
|
|
||
|
<sect2 id="ecliptic">
|
||
|
<title
|
||
|
>Układ współrzędnych ekliptycznych</title>
|
||
|
|
||
|
<indexterm
|
||
|
><primary
|
||
|
>Układy współrzędnych niebieskich</primary>
|
||
|
<secondary
|
||
|
>Współrzędne ekliptyczne</secondary>
|
||
|
<seealso
|
||
|
>Ekliptyka</seealso>
|
||
|
</indexterm>
|
||
|
<para
|
||
|
>Układ współrzędnych ekliptycznych wykorzystuje jako płaszczyznę podziału <link linkend="ai-ecliptic"
|
||
|
>ekliptykę</link
|
||
|
>. Ekliptyka to ścieżka jaką podąża Słońce po niebie w trakcie trwania roku. Jest to także rzut płaszczyzny orbity ziemskiej na sferę niebieską. Kąt odpowiadający szerokości geograficznej nosi nazwę <firstterm
|
||
|
>szerokości ekliptycznej</firstterm
|
||
|
>, natomiast drugi kąt to, odpowiadnio,<firstterm
|
||
|
>długość ekliptyczna</firstterm
|
||
|
>. Podobnie jak rektascensja w równikowym systemie współrzędnych, punktem zerowym dla długości ekliptycznej jest <link linkend="ai-equinox"
|
||
|
>punkt równonocy wiosennej</link
|
||
|
>. </para
|
||
|
><para
|
||
|
>Do czego taki układ może być przydatny? Jeżeli zgadujesz, że do tworzenia mapy Układu Słonecznego, to masz rację. Każda z planet (poza Plutonem) okrąża Słońce praktycznie na tej samej płaszczyźnie, więc zawsze znajduje się gdzieś niedaleko ekliptyki. </para>
|
||
|
</sect2>
|
||
|
|
||
|
<sect2 id="galactic">
|
||
|
<title
|
||
|
>Układ współrzędnych galaktycznych</title>
|
||
|
|
||
|
<indexterm
|
||
|
><primary
|
||
|
>Układy współrzędnych niebieskich</primary>
|
||
|
<secondary
|
||
|
>Współrzędne galaktyczne</secondary>
|
||
|
</indexterm>
|
||
|
<para>
|
||
|
<indexterm
|
||
|
><primary
|
||
|
>Droga Mleczna</primary
|
||
|
></indexterm
|
||
|
> Układ współrzędnych galaktycznych jako płaszczyznę podziału wykorzystuje <firstterm
|
||
|
>Drogę Mleczną</firstterm
|
||
|
>. Stąd szerokość nosi nazwę <firstterm
|
||
|
>szerokości galaktycznej</firstterm
|
||
|
>, natomiast kąt długości nazywamy <firstterm
|
||
|
>długością galaktyczną</firstterm
|
||
|
>. Ten układ współrzędnych jest wykorzystywany do studiowania samej galaktyki. Na przykład, możesz chcieć wiedzieć jak zmienia się gęstość gwiazd w funkcji długości galaktycznej, czyli jak bardzo spłaszczona jest Droga Mleczna. </para>
|
||
|
</sect2>
|
||
|
</sect1>
|